Vooraf
Het Nederlandse muziekleven wordt voor het grootste deel bepaald door muziek van buitenaf, we importeren ruwweg 85% van alle muziek die te horen is in ons land. Van het klassieke repertoire, opera incluis, importeren we zelfs meer dan 95% van alle repertoire. Dit betekent dat we altijd afhankelijk zijn van wat de buitenlandse rechthebbenden te zeggen hebben binnen de kaders van hun eigen wet- en regelgeving, ofschoon de uiteindelijke opvoering altijd onder Nederlands recht valt.
- Wanneer is er nu eigenlijk sprake van groot recht en wanneer niet?
Groot recht ontstaat als er sprake is van een volledige integratie van handeling, muziek en tekst. De muziek vormt daarbij de grondslag wanneer de muziek niet willekeurig is en mede wordt bepaald door de dramatische handeling. Deze elementen maken alle drie deel uit van de aanwijzingen in de partituur die een componist samen met de librettist schrijft. Bovendien is er sprake van groot recht als de componist en librettist dit zelf zo aangeven bij hun uitgever en/of de auteursrechtenorganisatie waar zij bij zijn aangesloten. Dit heet een dramatisch-muzikaal werk. Daarbij geldt dat minimaal één van de componenten tekst of muziek nog auteursrechtelijk beschermd moet zijn (70 jaar aansluitend aan het overlijden van de langstlevende [co-]auteur).
Er is geen sprake van groot recht als de tekst de grondslag is van de productie waaraan de muziek is toegevoegd. Ofschoon deze muziek veelal wel inhoudelijk op de voorstelling slaat, staat deze toevoeging doorgaans los van de handeling en is veelal een brug tussen scènes en aktes. In Duitsland noemt men dit Zwischenaktmusik, denk aan Der Kaukasische Kreidekreis van Bertolt Brecht met muziek van Kurt Weill, maar ook de praktijk van de Nederlandse kleinkunst. Dit betreft dan een theaterproductie. De overwegingen hiertoe zijn gebaseerd op het klassieke drama: eenheid van plaats, tijd en handeling.
Ballet is een mengvorm. Er wordt gedanst op muziek, aan de hand van een daarop vast gelegde choreografie. In het verleden werd deze muziek altijd op bestelling door een componist aan de choreograaf of het balletgezelschap geleverd. Denk aan de opdrachten die Strawinsky kreeg van Les Ballets Russes in Parijs of Aaron Copland van The Martha Graham Dance Company. De muziek staat echter los van de choreografie, deze wordt immers gemaakt aan de hand van de muziek en niet andersom. Wordt deze muziek los in de concertzaal gespeeld dan is er sprake van een klein-recht situatie bij een groot-recht werk. Dit heeft geen verder gevolg voor een concertuitvoering maar wel voor media doorgave. Een uitzondering: Der holzgeschnitzte Prinz van Béla Bartók: de aanwijzingen voor de choreografie staan nadrukkelijk tussen de notenbalken in de partituur. Áltijd groot-recht dus.
Wordt ballet aan een operaproductie toegevoegd dan is dat meestal omdat dit in de partituur zo is voorgeschreven. Dit valt dan onder de licentie voor het gehele werk.
- Kan klein-recht ook groot-recht worden?
Ja dat kan. Een verzameling individuele werken met tekst die in een nieuwe context wordt geïntegreerd, waarbij de handeling bepaalt welke muziek op dat moment klinkt en waarbij de tekst eveneens terugslaat op de handeling wordt zo een nieuw groot-recht werk. De plaats van de muziek is dan niet-willekeuring. Duidelijk is echter ook dat deze situatie in Nederland redelijk is beschreven in tegenstelling tot de overige EU landen.
Voor meer informatie of voor de volledige tekst: mail info [at] willemjankeizer.com