Rotterdam – De druk die op klassieke muziek heeft gestaan gedurende het laatste decennium lijkt te zijn afgezwakt. Al zijn er nog steeds mensen die de klassiek georiënteerde kunsten willen verdedigen tegen bijvoorbeeld de strapatsen van VVD cultuurwoordvoerder en erkend carnavalsfeestneus Aartsen, ook al kreeg het nog niet droog achter de oren zijnde kamerlid de rest van zijn collega’s over zich heen rollen. Hulp is niet nodig, dank u, de kunsten redden het zelf wel. het Rotterdams Philharmonisch Orkest bijvoorbeeld, dat nadrukkelijk de grenzen van wat klassiek is oprekt richting andere culturen die ook een klassieke, vaak eeuwenoude, cultuur blijken te hebben ontwikkeld. De Arabic Symphonic Night die het RPhO in het Haagse Zuiderstrandtheater en op 30 november in de Rotterdamse thuishaven, de Doelen presenteerde.
De oude cultuur, dat is meer het terrein van gamba- en cello-grootmeester Jordi Savall dan van een symfonie orkest. Maar de modern klassieke cultuur, met name de liedkunst die sinds begin 20eeeuw vanuit Cairo het Midden-Oosten en Noord-Afrika veroverde, is springlevend. De vergelijking met historische bouwwerken dringt zich hierbij op. De stadsmuur rond de Jemenitische hoofdstad Sana’a wordt nog immer aan- en bijgebouwd omdat de muur nodig is, ook al is deze muur al eeuwen oud. In een westerse stad van vergelijkbare ouderdom zijn deze muren óf volledig gesloopt, óf gerestaureerd en alleen daar overeind gehouden waar ze geen sta-in-de-weg meer kunnen zijn. Zo ook met muziek. Het Arabische lied werd gepopulariseerd door de legendarische zangeres Umm Khalthoum (1900-1975) uit Cairo en de Libanese superster Fayruz, in 1934 geboren als Nuhad Haddad. Van met name Khalthoum wordt gezegd dat deze zangeres het enige is waar de tot op het bot verdeelde Arabische wereld het over eens is en dat haar muziek het enige is dat deze verdeelde wereld verenigt. Dit geeft het immense belang wel aan van deze zangeres en de kunst die zij vertegenwoordigde. Kom daar in ons kikkerlandje eens om. Dit is mede de achtergrond waarom de Iraanse dictator ayatollah Khomeini na zijn revolutie in 1979 muziek verbood omdat het de jeugd zou corrumperen. De ayatollah had in Prijs immers geleerd hoe belangrijk muziek is voor de mens, in eigen land waargenomen hoe populair Khalthoum en Fayruz waren; dit verbieden zou tot succesvolle onderdrukking leiden.
Het RPhO had in 2004 tevergeefs de Libanese zangeres al eens op de affiches willen zetten. Het immense geldbedrag dat daarmee was gemoeid én de organisatorische chaos die hiermee nu eenmaal samengaat voorkwamen een op voorhand al legendarisch concert. Nu begeleidde het orkest Latifa Raâfat, dé diva uit Marokko en voorafgaand hieraan, voor de pauze, Baidar Al-Basri (een geboren Irakese die nu in Nederland woont en werkt na een klassieke opleiding in Baghdad en Den Haag) en de in Amsterdam woonachtige Mireille Bittar. Daarnaast een vijftal Syrische musici op traditionale Arabische instrumenten (oud, ney, kanun, riqq en viool). De respons van het gemengd Nederlands en Marrokaanse publiek loog er niet om. Met name Bittar is een ontdekking, een nog jonge zangeres uit Beiroet met een klassieke opleiding achter de kiezen, een vervolg daarop in Amsterdam. Ze is gezegend met een soepele, wendbare stem en een présence op het podium die het gemak uitstraalt van een zangeres die in beide culturen even thuis is. Haar eigen Mozaïek Ensemble verenigt beide klassieke culturen met succes. Van haar gaan we ongetwijfeld nog veel horen.
De ontvangst van de duidelijk zieke Latifa Raâfat was stormachtig maar miste de orkaankracht die haar ten deel viel bij een eerder concert in de Jurriaanse Zaal van de Doelen, een jaar of twaalf geleden. Die orkaan woedde toen het complete concert en ging pas liggen toen de zaal murw naar de uitgang schuifelde. Van een orkaan was nu geen sprake, maar wel een van een bedachtzame vedette die zich de open doekjes liet welgevallen. Het orkest had enige tijd nodig om te wennen aan de sliertige muziek die zich als uit hun mandjes gelokte cobra’s om de solist heen buigt – het is bij Arabische orkesten juist gebruik om níet spatgelijk te spelen. Deze harmonica-achtige trekkracht geeft de muziek spanning en het kenmerkende exotisme waar de zang zo in gedijt. Het kwarttonen-spel paste het RPhO echter wonderwel. De liederen die Khalthoum en Fayruz tot wereldsterren maakten (ook hier wordt de vergissing gemaakt dat de muziek van hen zou zijn; er kwamen uiteraard diverse componisten aan te pas om de muziek daadwerkelijk te schrijven) werden luidkeels meegezongen en met gejoel onthaald. Om de overeenkomst met westers-klassieke muziek neer te zetten was gekozen voor de oriëntaalse suite ‘ Beni Mora’ uit 1910 van Gustav Holst en een nieuwe compositie, de ‘Rotterdam Overture’ Van Florian Magnus Maier. Dit laatste is echt een gelegenheidsstuk van een minuut of zeven, meer dat dan een blijvertje op het repertoire. De amalgaam van invloeden (oosters, Indiaas, flamenco en pop) werd door dirigent Rumon Gamba wel gedirigeerd maar de muzikale inhoud werd door de orkestleden zelf maar vorm gegeven daar Gamba de pointe steeds scheen te missen. Geen superdirigent maar voor deze gelegenheid voldeed hij prima.
Het jubilerende, honderd jaar oude Rotterdamse orkest bedoelde dit concert als cadeautje aan de bewoners van de stad die het orkest altijd welwillend steunden, niet alleen van westerse afkomst maar álle bewoners. En tevens critici de mond snoerend als zou klassieke muziek alleen maar in het 19eeeuwse museum passen. Het past dit orkest om de nek uit te steken en een ferm statement te maken in een tijd waarin dit niet gebruikelijk is, dat een eeuwfeest daar dan aanleiding toe moet geven is dan alleen maar mooi meegenomen.
Grote Zaal de Doelen, Rotterdam, vrijdagavond 30 november 2018: Rotterdams Philharmonisch Orkest in Arabic Symphonic Night. Mireille Bittar, Baidar Al-Basri, Latifa Raâfat-zang. Walid hatba-viool, Hesham Hamra-oud, Mohammed Fityan-ney, Wajed Alhafian-kanun, Yousef Laktenh-riqq. Voor meer informatie over het instrumentarium:www.atlasensemble.nl
©willemjankeizer2018
nothing may be re-publised or used otherwise without prior consent
